Τριαντάφυλλος Σερμέτης
Η Κοινωνική Κατάρρευση
- Κατηγορία: Παράκαιροι Συλλογισμοί
Κοινωνική κατάρρευση, ιστορικά μιλώντας, επέρχεται όταν συντρέχουν διάφορες αλλά συγκεκριμένες αιτίες, που ανάγονται σε αιτιολογικούς παράγοντες, όπως σε έντονη περιβαντολλοντική αλλαγή, σε πανδημίες, σε αποσύνθεση της κοινωνικής συνοχής, σε αύξηση κοινωνικών-οικονομικών ανισοτήτων, σε μείωση της μορφωτικής και γνωστικής (Παιδεία) διάστασης των ανθρώπων. Τα χαρακτηριστικά μιας κοινωνικής κατάρρευσης μπορεί εύκολα να τα διακρίνει κανείς, παρατηρώντας τον βαθμό απώλειας της πολιτιστικής ταυτότητας ενός έθνους-κράτους, την άνοδο της μετριοκρατίας σε ηγετικές θέσεις (σε όλους τους τομείς και όχι μόνο της πολιτικής) και την γεωμετρική άνοδο της βίας σε όλα τα επίπεδα. Η καταρρέουσα κοινωνία είναι καταδικασμένη να επιστρέψει σε πρωτόγονες καταστάσεις ή ακόμα και να πάψει να υφίσταται οριστικά. Το μεγαλύτερο πρόβλημα μιας κοινωνίας σε κατάρρευση είναι ότι η πλειονότητα των μελών της δεν αντιλαμβάνεται την κατάρρευση, καθώς πιστεύει ακράδαντα ότι πάντα οι κοινωνίες λειτουργούσαν με αυτόν τρόπο. Με άλλα λόγια, η κοινωνική κατάρρευση επέρχεται όταν υφίσταται πνευματική κατάρρευση.
Τριαντάφυλλος Σερμέτης
Η Θεωρία της Συμπαντικής Αρμονίας και η Αξία του Μουσικού Έργου του Μίκη Θεοδωράκη
- Κατηγορία: Άρθρα
του Τριαντάφυλλου Σερμέτη, Δρ. Φιλοσοφίας Α.Π.Θ.
Για να μπορέσει κανείς να αξιολογήσει το μουσικό έργο του Μίκη Θεοδωράκη, απαραίτητη προϋπόθεση αποτελεί να εισχωρήσει ενδελεχώς στη φιλοσοφική του σκέψη. Η φιλοσοφική θεωρία του ουσιαστικά βασίζεται σε ένα τρίπτυχο, που αναφέρεται στο κείμενό του για την Αγριότητα του Πολιτισμού, στο Αντιμανιφέστο που έγραψε το 1987, κυρίως, όμως, στη θεωρία της Συμπαντικής Αρμονίας. Ο Νόμος της Συμπαντικής Αρμονίας 1 είναι ο πυρήνας της έμπνευσης του μουσικού συμπαντικού κόσμου του, αλλά ταυτόχρονα και της κοινωνικής και πολιτικής δράσης του.
Η θεωρία της Συμπαντικής Αρμονίας, που ανέπτυξε σταδιακά από τη νεανική του ηλικία, βασίζεται σε τρεις προσωκρατικούς φιλοσόφους. Ο πρώτος είναι ο Ηράκλειτος, κέντρο της φιλοσοφίας του οποίου αποτελεί η ένωση των αντιθέτων, μέσα από την αέναη ροή και κίνηση των πάντων. Ο δεύτερος είναι ο Αναξίμανδρος, που είχε ως χαρακτηριστικό στη φιλοσοφία του την έννοια του Απείρου και τρίτος είναι ο Πυθαγόρας, που αναπτύσσει την Πυθαγόρεια φιλοσοφία για τη θεωρία των αριθμών και την αρμονία τους μέσα από την «Τετρακτύν». Εμπνεόμενος από αυτούς τους τρεις φιλοσόφους, ο Μίκης Θεοδωράκης συντάσσει ευφυώς τη δική του θεωρία περί Συμπαντικής Αρμονίας. Η θεωρία του αυτή είναι η εκλεπτυσμένη σκέψη ότι τα πάντα εκπορεύονται από τον Συμπαντικό κόσμο. Η αρμονία και το χάος, ως αντιθετικά συστατικά του Σύμπαντος κόσμου, είναι οι απορροές της Συμπαντικής Αρμονίας. Σκοπός του κάθε ανθρώπου είναι να εξυψωθεί πνευματικά, ώστε να εγγίσει τη Συμπαντική Αρμονία. Θεωρεί, λοιπόν, ευφυώς, ότι η μουσική, η τέχνη και η θρησκεία συναποτελούν την Αρμονία. Ο πόλεμος, η βία, η κυριαρχία και η κατακτητικότητα αποτελούν το χάος. Με βάση τη δυαδική σχέση των αντιθέτων κινείται ο κόσμος. Θεωρεί ότι σε αυτήν την εποχή ζούμε στον κόσμο του χάους ή, ειδικότερα, του μηδενισμού. Τα δύο αυτά αντιθετικά στοιχεία, της Αρμονίας και του χάους, θα μπορούσε να ισχυριστεί κανείς ότι αποτελούν τις έννοιες του καλού και του κακού. Η πνευματική του δημιουργία, εμπνευσμένη από τους αρχαίους ελληνικούς Μύθους και τα Ομηρικά έπη, από τη Λογική και την υπέρβαση, το Απολλώνιο και το Διονυσιακό στοιχείο, θα μετουσιωθεί, μέσα από τη φιλοσοφική θεωρία του, σε μουσική σύνθεση ποικίλων ηχοχρωμάτων παγκόσμιας, αναμφίβολα, ακτινοβολίας.
Με βασική αρχή τη θεωρία της Συμπαντικής Αρμονίας, που ανέπτυξα αδρομερώς παραπάνω, μπορούμε να ισχυριστούμε ότι κινείται όλη η ζωή του Μίκη Θεοδωράκη σε όλες τις εκφάνσεις της, είτε καλλιτεχνικά είτε πνευματικά είτε κοινωνικά είτε πολιτικά. Η μεγάλη αξία του μουσικού έργου του εδράζεται ακριβώς σε αυτή τη θεωρία του, που αποτελεί μια διαρκή πηγή έμπνευσής του. Για αυτόν τον λόγο, το πιο χαρακτηριστικό στοιχείο του μουσικού έργου του είναι η σύνθεση μουσικών ηχοχρωμάτων που εμπεριέχουν την αδιάλειπτη συνέχεια του ελληνισμού. Τα μουσικά έργα του μπορούν να χαρακτηριστούν ως ολιστικά, καθώς η μουσική αρμονία πηγάζει από όλες τις ιστορικές εποχές: από την Αρχαία Ελλάδα, τη Βυζαντινή περίοδο, τη Δημοτική μουσική και, τέλος, από τη σύγχρονη μουσική. Η μουσική αποτελείται από τρία μέρη: τη μελωδία, τον ρυθμό και την κίνηση. Ο Μίκης Θεοδωράκης, με τη φιλοσοφία του για τη Συμπαντική Αρμονία και την ολιστική προσέγγιση του μουσικού σύμπαντος κόσμου, εισάγει στην ελληνική μουσική κάτι εντελώς νέο· είναι η λεγόμενη «έντεχνη» λαϊκή μουσική. Τι είναι, όμως, η «έντεχνη» λαϊκή μουσική; Είναι η μουσική που έχει στοιχεία λαϊκά, παρμένα από όλη την ιστορική πορεία του ελληνισμού, την οποία ο συνθέτης επενδύει με Λόγια ποίηση, δηλαδή, την υψηλή ποιοτικά ποίηση. Αυτό το γεγονός συμβαίνει για πρώτη φορά στην ελληνική μουσική ιστορία και για πρώτη φορά, επίσης, η υψηλή ποίηση εισχωρεί σε μεγάλα τμήματα του λαού, μέσω των μουσικών συνθέσεων του Μίκη Θεοδωράκη. Αυτούς τους δρόμους ακολουθεί η σύγχρονη ελληνική μουσική ακόμα και σήμερα. Η κάθε μουσική σύνθεση του Μίκη Θεοδωράκη είναι συνδεδεμένη άρρηκτα με όλες τις άλλες μουσικές συνθέσεις του, δημιουργώ-ντας έναν μουσικό συμπαντικό κόσμο, αρμονικό. Όλα τα μουσικά έργα του, όπερες, συμφωνίες, μουσικές δωματίου, λαϊκή «έντεχνη» μουσική, λυρικές τραγωδίες, ε-μπνευσμένα από τη θεωρία του για τη Συμπαντική Αρμονία, εξυπηρετούν έναν μεγάλο στόχο, αυτόν της εκ βαθέων έκφρασης της ανθρώπινης ύπαρξης, της έκφρασης του ελληνικού λαού μέσα από τις «ηχητικές τοιχογραφίες», όπως χαρακτηριστικά λέει ο ίδιος. Η βιωμένη εμπειρία του μεγάλου συνθέτη, σε χρόνια ταραγμένα για την ελληνι-κή ιστορία, θα διαμορφώσει το ύφος και το ήθος της μουσικής ηχοποικιλότητάς του.
Εν κατακλείδι, η μουσική πρωτοπορία του Μίκη Θεοδωράκη έχει αναμφίβολα παγκόσμιες διαστάσεις, επηρεάζοντας κατοπινούς μουσικούς δρόμους και μουσικές γενιές. Ταυτόχρονα, η αδιάλειπτη ελληνικότητα, που χαρακτηρίζει τις μουσικές συνθέσεις του, αντανακλά την πνευματικότητα του ελληνικού πολιτισμού. Με αυτόν τον τρόπο, εγγίζει τα βαθύτερα συναισθήματα του ελληνικού λαού και, συγχρόνως, γνωστοποιεί σε όλον τον κόσμο την πολιτιστική αξία του ελληνικού πολιτισμού. Το πνευματικό και καλλιτεχνικό έργο του μεγάλου συνθέτη Μίκη Θεοδωράκη έχει, ήδη, περάσει στην αθανασία.
1.Τον Νόμο της Συμπαντικής Αρμονίας τον ανέπτυξα για πρώτη φορά δημόσια στη Θεσσαλονίκη στις 9 Ιανουαρίου 2017 στην παρουσίαση του βιβλίου της Αναστασίας Βούλγαρη «Μίκης Θεοδωράκης: Διά-λογοι στο Λυκόφως, Συνοπτική Παρουσίαση». Για όποιον ενδιαφερόμενο, η διεύθυνση για το βίντεο της εκδήλωσης είναι:
Write comment (0 Comments)
Τα Είδη της Γνώσης
- Κατηγορία: Παράκαιροι Συλλογισμοί
Το ζήτημα των ειδών της γνώσης έχει πολλάκις τεθεί στην ιστορία της φιλοσοφίας. Η θετικιστική φιλοσοφία αρνείται να δεχθεί ως λογική πρόταση εκείνο που δεν αποδεικνύεται επιστημονικά. Τούτο σημαίνει πως ό,τι δεν αποδεικνύεται δεν υφίσταται και, κατά συνέπεια, δεν υπάρχει κάποιος γνωσιολογικός ορισμός προς έρευνα. Η υπαρξιστική φιλοσοφία, αντίθετα, θέτει το ζήτημα της υποκειμενικής γνώσης, ως μιας γνώσης εγκυρότερης ακόμα και της αποδεικτικής, καθώς είναι η πρώτη γνώση που εκπορεύει τα άλλα είδη γνώσης. Η μεθοδολογία της δεν είναι τίποτα άλλο παρά η ίδια η εμπειρία του υποκειμένου στο φαντασιακό του κόσμο. Και, εφόσον εκεί εμφαίνεται, τότε είναι πραγματικό. Αυτού του είδους η γνώση δεν αποδεικνύει, αλλά δεικνύει την αλήθεια. Επομένως, υφίστανται αρκετά είδη γνώσεων, εκ των οποίων δύο είναι τα πιο βασικά. Το ένα είναι η επιστημονική γνώση, που συνίσταται στην αντικειμενική παρατήρηση και στο πείραμα και προκύπτει από την υπόθεση ενός αξιώματος. Από τη στιγμή που παρεμβάλλεται ο,τιδήποτε στην παραγωγή της επιστημονικής γνώσης (συμφέρον, ιδιοτέλεια, πολιτική σκοπιμότητα), παύει πια να αποτελεί επιστημονική αλήθεια, απλά υπηρετεί κάτι άλλο, πάντως επουδενί την επιστημονική αλήθεια. Αυτό το γεγονός υπόκειται σε κριτική. Το άλλο είδος γνώσης είναι η ερμηνευτική-βιωματική μέθοδος, υποκειμενικής υφής, η οποία αποτελεί εξίσου ισχυρή αλήθεια, φανερώνοντας την αλήθεια της ίδιας της γνώσης της ύπαρξης. Όταν υφίστανται σε έναν άνθρωπο και τα δύο είδη γνώσης, τότε η ποιοτική καλλιέργεια του ανθρώπου εξυψώνεται. Εν κατακλείδι, η κριτική επί των επιστημονικών πεπραγμένων είναι θεμιτή και επιβεβλημένη, ιδίως όταν η επιστήμη ενδύεται την επιστημονικοφάνεια για να εξυπηρετεί πολιτικούς σκοπούς. Πάντως οπωσδήποτε δεν αποτελεί μια "νέα θρησκεία" που θα σώσει τον άνθρωπο, όπως επιχειρεί να αυτοπαρουσιαστεί.
Τριαντάφυλλος Σερμέτης
Εκτός χρόνου
- Κατηγορία: Παράκαιροι Συλλογισμοί
Αν δεχθούμε την επιστήμη της φυσικής, που πολύ σωστά ισχυρίζεται ότι χρόνος δεν υφίσταται δίχως χώρο, τότε η ψηφιακή επανάσταση τείνει να αφανίσει τον χρόνο. Διότι εφόσον στον ψηφιακό κόσμο ο χώρος σμικρύνεται, τότε και ο χρόνος υφίσταται την ανάλογη μεταβολή. Τούτο σημαίνει ότι όσο ο άνθρωπος ψηφιοποιείται και ενώνεται ο νους του και το σώμα του με την ψηφιακή τεχνολογία, δηλαδή μετανθρωπίζεται, τόσο βιώνει τη ζωή του μέσα σε ένα πλαίσιο αχρονίας ή εκτός χρόνου. Εφόσον ως χρόνος λογίζεται, κατά κύριο λόγο, το παρόν, εκεί δηλαδή που συναντάται το παρελθόν με το μέλλον, τότε ο άνθρωπος παύει να ζει στην πραγματικότητα, κατά πρώτο λόγο, και, κατά δεύτερον, δεν μπορεί να δει το μέλλον του και τέλος αποκόπτεται από το ίδιο του το παρελθόν.
Αυτό αν αρχίσει να συμβαίνει, τότε πράγματι δεν θα υπάρχει μόνο το τέλος της ιστορίας, όπως έχει ήδη ειπωθεί, αλλά και της ανθρώπινης ιστορίας σε επίπεδο προσωπικό.
Τριαντάφυλλος Σερμέτης
Infodemic
- Κατηγορία: Παράκαιροι Συλλογισμοί
Οι αξιόπιστες πληροφορίες αποτελούν στοιχειώδη αξία της δημοκρατίας. Επομένως, η ποιότητα της δημοκρατίας συσχετίζεται σε μεγάλο βαθμό με την ενημέρωση. Στην Ελλάδα αυτήν την εποχή της πανδημίας η κακοποίηση της πληροφορίας έχει λάβει ανεξέλεγκτες διαστάσεις σε όλα τα μέσα - από την τηλεόραση μέχρι το διαδίκτυο και τα κοινωνικά δίκτυα. Από τη μια μεριά, η παραληροφόρηση της προπαγανδιστικής "κανονικότητας" και της υπεράσπισης, έως πλήρους ανοησίας, μιας κυβέρνησης υπομετρίων προσωπικοτήτων και από την άλλη, η πληροφόρηση μιας συνεχούς ροής συνομοσιωλογικών θεωριών και εμφανώς ψεύτικων ειδήσεων. Έτσι, μετά την κρίση της πανδημίας πρέπει να γίνει μια βαθιά και ευρεία συζήτηση για τους κανόνες που θα πρέπει να διέπουν τον δημόσιο λόγο. Ποιος θα ελέγχει αυτό που διαβάζουμε, ακούμε και βλέπουμε; Με ποιον τρόπο θα τιμήσουμε τόσο την ελευθερία όσο και τη δικαιοσύνη; Τι μπορούμε να κάνουμε για να προωθήσουμε τις αξιόπιστες πληροφορίες και να αποτρέψουμε τη διάδοση της παραπληροφόρησης και από τις δύο πλευρές; Είναι ζήτημα ποιότητας της δημοκρατίας.
Τριαντάφυλλος Σερμέτης