Τριαντάφυλλος Σερμέτης
Το νόημα της Ζωής σε έναν Μηδενιστικό Κόσμο
- Κατηγορία: Άρθρα
Κριτική προσέγγιση στο βιβλίο του Vito Mancuso «Για το Νόημα της Ζωής».
Πριν από λίγο καιρό εκδόθηκε από τις εκδόσεις ΑΡΜΟΣ, σε μετάφραση του Παναγιώτη Υφαντή, ένα εξαιρετικό δοκίμιο του Ιταλού καθηγητή Σύγχρονης Θεολογίας Vito Mancuso. Το βιβλίο αυτό έχει κάνει ιδιαίτερη αίσθηση στην Ιταλία. Ο Vito Mancuso επιχειρεί με το νέο του δοκίμιο «Για το Νόημα της Ζωής» να μας επαναφέρει σε επαφή με τη φιλοσοφία, χρησιμοποιώντας απλή και κατανοητή γλώσσα.
Σε έναν κόσμο που κυριαρχείται πλέον από τη λογική του άκρατου ατομισμού και της κατανάλωσης, τα υπαρξιακά ερωτήματα έχουν σχεδόν εξαφανιστεί ή έχουν αλλάξει. Το «Από πού προέρχομαι;» έχει γίνει «Πόσα κερδίζω;». Το «Πού πάω;» έχει μετατραπεί σε «Τι αγοράζω;». Ο Mancuso επανεξετάζει τα αιώνια αυτά ερωτήματα υπό μία νέα οπτική.
Ο φιλόσοφος εκκινεί από την επισήμανση ότι υπάρχει μια κατάσταση σύγχυσης και κρίσης αξιών που μας έχει οδηγήσει στην αποξένωση, ιδιαίτερα τον καιρό της πανδημίας, καθώς οι άνθρωποι συνειδητοποίησαν ότι υπάρχει σοβαρή έλλειψη στη σαφήνεια της ταυτότητάς τους. Σύμφωνα με τον φιλόσοφο, στη σύγχρονη εποχή οι άνθρωποι έχουν χάσει την ιδέα της συλλογικότητας και απομονώνονται όλο και περισσότερο. Αυτό προκαλεί κοινωνική και προσωπική δυσφορία, τα οποία όμως έχουν αρχέγονες ρίζες και δεν εμφανίστηκαν μόνο τον καιρό της πανδημίας. Ωστόσο, επιμένει ότι οι άνθρωποι δεν θα πρέπει να εγκαταλείψουν τον εαυτό τους στο παράλογο και την ανοησία. Η πανδημία και η επακόλουθη αφθονία ελεύθερου χρόνου ώθησαν πολλούς ανθρώπους σε μια βαθύτερη ενδοσκόπηση και στοχαστικότητα, περισσότερο από ό,τι συνήθως. Οι σύγχρονοι καιροί καλούν τους ανθρώπους να αναστοχαστούν για τα λάθη τους και να ανακτήσουν την ανθρωπινότητά τους προκειμένου να διασώσουν τον εαυτό τους. Στο βιβλίο «Για το Νόημα της Ζωής» ο Mancuso επιχειρεί να απαντήσει εκ νέου στα πανανθρώπινα ερωτήματα. Ισχυρίζεται με ενάργεια ότι η επανεύρεση του «νοήματος της ζωής» θα ήταν καθοριστικής σημασίας σήμερα, θα έκανε τον άνθρωπο ικανό για σκέψη και δράση, θα τον απάλλασσε από πολλούς περιορισμούς και θα τον έκανε για άλλη μια φορά πρωταγωνιστή της ιστορίας. Το κακό, ο πόνος και η απώλεια έχουν εισχωρήσει με δύναμη στην καθημερινότητά μας, από τα οποία συνήθως προσπαθούμε να απομακρυνθούμε και να μην τα συλλογιζόμαστε. Εφόσον, όμως, δεν μπορούμε πλέον να τα αγνοήσουμε, είναι απαραίτητο να κατανοήσουμε το νόημα της ύπαρξής τους. Ο Mancuso θεωρεί το κακό και τη δυστυχία όχι ως κάτι που πρέπει να εξαλειφθεί αλλά ως εκείνη την ανεπιθύμητη προοπτική της προόδου. Αν το κακό είναι μπροστά στα μάτια μας, δεν πρέπει να το αποφύγουμε ή να το αποδεχθούμε παθητικά, αλλά να ενεργήσουμε με συγκεκριμένο τρόπο για να κάνουμε τη ζωή μας λιγότερο άδικη και οδυνηρή.
Υπάρχουν δύο βασικές θέσεις πάνω στις οποίες αναπτύσσεται το δοκίμιο του Mancuso. Η πρώτη, με επίκεντρο την αξία της ελευθερίας, είναι η ανυπαρξία του νοήματος που υφίσταται όταν δεν υπάρχει συναίνεση. Αυτό σημαίνει ότι ο καθένας μας είναι ο δημιουργός ή ο ερμηνευτής του νοήματος που αποφασίζει να νοηματοδοτήσει τη ζωή του. Το νόημα μπορεί να υπάρχει ή να μην υπάρχει και αυτό εξαρτάται από εμάς. Η δεύτερη θέση επικεντρώνεται στο γεγονός ότι το νόημα της ζωής είναι η συνέργεια. Ο όρος «συνέργεια» υιοθετείται από τον φιλόσοφο Μάρκο Αυρήλιο και ερμηνεύεται από τον Mancuso ως ο συ-στατικός εκείνος σύνδεσμος οποιασδήποτε μορφής ζωής ανάμεσα σε διαφορετικές οντότητες. Όλα είναι σχέση και συνέργεια. Με αυτές τις δύο θέσεις ο Mancuso προσπαθεί να επιτύχει μια ισορροπία μεταξύ της ατομικότητας και της σχεσιακής προοπτικής. Η παντοδυναμία τού Εγώ πρέπει να αποσυρθεί και να δώσει τη θέση της στην αντίληψη ενός εσωτερικού κενού που όλοι νιώθουμε. Αυτό το κενό προκαλεί φόβο και απελπισία και υπάρχει η τάση να το παραγεμίζει ο σύγχρονος άνθρωπος με στοιχεία κενοδοξίας, δηλαδή με περιττά αντικείμενα και ρηχές ιδέες, που τον υποτάσσουν σε έναν άκρατο καταναλωτισμό. Αντίθετα, αυτό που χρειαζόμαστε είναι να αναστοχαστούμε για αυτό το κενό και να οδηγηθούμε στην αυτεπίγνωση, κατανοώντας ότι υπάρχει κάτι μεγαλύτερο από το Εγώ. Ο καθένας μπορεί να βρει το νόημα της ζωής του μέσα του, εφόσον ο καθένας, εμβαθύνοντας στον εαυτό του, αποφασίσει ποιο νόημα θα δώσει στη δική του ύπαρξη, ποιες αξίες θα υιοθετήσει και ποιες όχι. Το νόημα της ζωής κάποιου είναι μια καθημερινή δική του κατασκευή. Πρέπει να το δομεί καθημερινά σε έναν διαρκή αγώνα.
Εν κατακλείδι, ενώ ο Mancuso καταπιάνεται με δύσκολα θέματα, εκθέτει τις σκέψεις του με απλότητα και σαφήνεια που διευκολύνουν την ανάγνωση του βιβλίου και κάνουν τη θεματολογία ακόμα πιο ενδιαφέρουσα, καταδεικνύοντας τον τρόπο με τον οποίο κάποιος παράγει φιλοσοφία, όταν αναλύει φιλοσοφικά ερωτήματα που τα έχει κατακτήσει σε βάθος και σε τέτοιο σημείο που να μην έχει αμφιβολίες. Ο Mancuso το πετυχαίνει αυτό όχι μόνο όσον αφορά στο «νόημα της ζωής» αλλά και σε συναφείς προβληματισμούς που περιστρέφονται γύρω από αυτό.
Τριαντάφυλλος Σερμέτης
Δρ. Φιλοσοφίας-Συγγραφέας
Write comment (0 Comments)
Ο Πολιτικός Φανατισμός
- Κατηγορία: Παράκαιροι Συλλογισμοί
Ο φανατισμός είναι μια κατάσταση υπερβολικού, άκριτου και έντονου ενδιαφέροντος ή ζήλου για μια συγκεκριμένη ιδέα. Ειδικότερα ο πολιτικός φανατισμός, που στα κοινωνικά δίκτυα τείνει να λάβει μορφή ψυχασθένειας, οφείλεται, εν πολλοίς, στην επιθυμία να αισθάνονται αρκετοί μοναδικοί και εκλεκτοί. Σε συνδυασμό με μια περιορισμένη αυτογνωσία φαίνονται άνθρωποι κοινωνικά ανικανοποίητοι, συμπεριφερόμενοι ως μικρά κακομαθημένα παιδιά. Εν τέλει, τα χαμένα όνειρα της εφηβικής ηλικίας εκδηλώνονται αργότερα με την μορφή ιδεοψυχαναγκαστικών εμμονών και πολιτικών φανατισμών.
Τριαντάφυλλος Σερμέτης
Ο Χαρταετός
- Κατηγορία: Παράκαιροι Συλλογισμοί
Η αλήθεια είναι ότι εμείς είμαστε ο χαρταετός. Μπορούμε να πετάξουμε ψηλά μόνο αν διώξουμε εκείνα που μας κρατάνε πίσω – όπως αφήνουμε λίγο λίγο το σκοινί για να φύγει πιο ψηλά ο χαρταετός. Τι μας κρατάει κάτω; Ο φόβος μας κρατάει κάτω, η ανασφάλεια, η αλαζονεία και η αναβλητικότητα. Υπάρχει μια καταπιεσμένη δυνατότητα που ο καθένας έχει μέσα του. Ο καθένας μπορεί να κάνει περισσότερα πράγματα, όχι τόσο σε εύρος και σε μέγεθος, όσο σε σημασία που θα έχει αιώνια αξία, αφήνοντας το μικρό του αποτύπωμα σε αυτόν τον όμορφο πλανήτη. Ο άνθρωπος είναι προορισμένος να πετάει ψηλά και με ούριο τον άνεμο προς τη σωστή κατεύθυνση.
Ας μην στεκόμαστε λοιπόν άπραγοι να βλέπουμε τα πράγματα απλά να συμβαίνουν, αλλά να σηκώσουμε τον χαρταετό όσο ψηλότερα γίνεται.
Η Παγίδα
- Κατηγορία: Παράκαιροι Συλλογισμοί
Οι άνθρωποι νιώθουν ότι ο εαυτός τους έχει πιαστεί σε μια παγίδα ληθάργου δίχως να αντιλαμβάνονται τον χώρο και τον χρόνο, χωρίς μέλλον, χωρίς ελπίδα. Η παγίδα είναι ότι τους δίνουν αυτό που θέλουν και όχι αυτό που χρειάζονται. Ζούνε μέσα σε έναν μεγάλο κατακλυσμό, όχι αυτόν που καταστρέφει τη γη και αφήνει τα πάντα να ξαναχτιστούν, αλλά αντίθετα, αυτόν που αφήνει τον κόσμο ανέπαφο αλλά καταστρέφει την ανθρωπότητα.
Τριαντάφυλλος Σερμέτης