*Του Τριαντάφυλλου Σερμέτη

Η υπέρβαση του μηδενισμού

Η απόλυτη απαξίωση όλων των αξιών που επικρατεί τα τελευταία χρόνια, σαφέστατα έχει συσκοτίσει το νου των ανθρώπων, καταδεικνύοντας την τραγικότητα της χώρας. Το ζητούμενο που υπάρχει αυτή τη στιγμή δεν είναι άλλο από την επίγνωση ότι αυτή η ιστορική διαδρομή, μια διαδρομή δουλείας και όχι ελευθερίας του κράτους της Ελλάδας, αδυνατεί πλέον να συνεχιστεί στην ίδια λωρίδα του δρόμου. Σκοπός είναι να διανοιχτούν καινούριες λεωφόροι, ώστε το μέλλον να εκτραπεί σε άλλες παραμέτρους, διαφορετικά η χώρα θα αφανιστεί ολοκληρωτικά. Δεν είναι δυνατόν να υπάρξει οποιαδήποτε λύση στο πρόβλημα, και κατά επέκταση στον πολιτισμό της, από καμία πολιτική θεωρία, εάν δεν ληφθεί υπόψη η οντολογική ανάλυση του υπαρξιακού δράματος του ανθρώπου. Πρόκειται για μια πολυσύνθετη διαδικασία, που προϋποθέτει τη συνάντηση των υλικών παραγωγικών σχέσεων και των βαθύτερων υπαρξιακών αναγκών των ανθρώπων. Έτσι, η διαδικασία συγκρότησης πολιτικού υποκειμένου δεν μπορεί να είναι ανεξάρτητη από τη συγκρότηση του εαυτού, του ατομικού και του δημόσιου, τα οποία είναι απόλυτα συμπλεκόμενα μεταξύ τους. Επομένως, είναι επιτακτική ανάγκη να εστιάσουμε, με έναν αδιαμεσολάβητο και ενορατικό λόγο, στη δημιουργία ενός οράματος το οποίο είναι η υπέρβαση του μηδενισμού μέσω μιας πολιτιστικής αναγέννησης, που αυτή θα εμπεριέχει όλα τα ταυτοτικά στοιχεία ενός ανθρωπολογικού τύπου ταυτισμένου με τα στοιχεία της διαφάνειας και της φωτεινότητας, ώστε να αναστηλωθεί ο διαλυμένος πνευματικά άνθρωπος· ένας άνθρωπος, που έχει την ενόρμηση για να αλλάξει, πιθανόν, το δρόμο της χώρας, αλλά δεν ξέρει πώς αλλά και προς τα πού. Έτσι, φυσιολογικά υποκύπτει στο μονόδρομο του αργού θανάτου των μνημονίων. Και τούτο, διότι έχει χάσει πια την έννοια της ελευθερίας, αλλά και τη συνείδηση της ιστορικότητας της χώρας του. Στόχος δύσκολος, που πιθανόν ξεπερνά τις δυνάμεις μας ίσως, αλλά είναι ο μόνος δρόμος για να συναρθρωθεί συλλογικό υποκείμενο που θα έχει τη φλόγα για να μετατρέψει την κανονικότητα της ιστορίας σε ενδεχομενικότητα και ασυνέχεια. Και τούτο μπορεί να το επιτύχει μόνο ολόκληρη η ύπαρξη.

Η ελευθερία ως πηγή αυτοδυναμίας

Η πολιτική δεν είναι τίποτα άλλο, παρά μια συνειδητή συμμετοχή σε μια διαδικασία συνεχούς αμφισβήτησης των θεσμών και της δημιουργίας νέων, με σκοπό την ελευθερία και όχι μια ευδαιμονία ενός κλειστού πολιτικού συστήματος που συνειρμικά οδηγεί στις δυστοπίες του Χάξλευ (1). Η ελευθερία είναι μια ιδέα που κερδίζεται μέσα από τη συνείδηση του ατόμου, ως μέλους μια συλλογικότητας που αυτοθεσμίζεται. Ο άνθρωπος επιβάλλεται να διατυπώσει τη θεωρία της ελευθερίας ως δύναμη αλλά και ως φυσικό πάθος, που για να εκπληρωθεί πρέπει να καταρρίψει όλες τις αυθεντίες και τους θεσμούς και να αναδειχθεί κυρίαρχη μπροστά στα υποδουλωμένα πλήθη. Πώς μπορεί να διατηρηθεί η κοινωνική ειρήνη, όταν συγκρούονται όλα αυτά τα Υπερεγώ; Πώς να διεκδικήσει την εθνική της ανεξαρτησία μια χώρα, αν δεν τη διεκδικήσει κανείς με εντιμότητα, πάθος και έρωτα, δίχως τη γνωστή πια ιδιοτέλεια όλων εκείνων που παρουσιάζονται ως σωτήρες; Δεν είναι, άραγε, απαραίτητη η ύπαρξη ενός κοινωνικού συμβολαίου ως εκχώρηση κυριαρχίας, μα και εγγυητής της συνύπαρξης και της ελευθερίας; Δεν είναι, επίσης, και ο έρωτας ένα συμβόλαιο, όπου εκχωρείς ελευθερία για χάριν της ευτυχίας; Είναι ιστορικά αναπόφευκτη η ελευθερία των ανθρώπων, που θα επιτευχθεί μέσα από την ιστορική διαλεκτική, όπως τη διατύπωσε ο Marx ή είναι μια διαδικασία που απαιτεί συνεχή διεκδίκηση και βρίσκεται μετέωρη, περιμένοντας να επικαθοριστεί ως συγκεκριμένος στόχος; Παρατηρούμε πως η έννοια της ελευθερίας αποκτά διαφορετικά κάθε φορά χαρακτηριστικά, όταν, από ρευστή έννοια, επιχειρείται η συγκεκριμενοποίησή της σε στόχο, που προϋποθέτει ένα συγκεκριμένο κοινωνικό σύστημα για να επιτευχθεί. Είναι η συγκυρία μέσα στην οποία γράφεται. Επηρεάζεται από τα κοινωνικά βιώματα και τις πνευματικές προσλαμβάνουσες. Το ερώτημα, που προκύπτει αβίαστα από την παραπάνω συνοπτική ανάλυση περί ελευθερίας, είναι εάν τελικά η ελευθερία, ως έννοια, εκπορεύεται από τις εξωτερικές συνθήκες και τις θεσμίσεις που προκύπτουν στις κοινωνικές καταστάσεις, προκειμένου να ρυθμίσουν τις κοινωνικές σχέσεις. Προτού θεσμισθούν οι κάθε είδους ελευθερίες πού παράγονται; Μήπως το υποκείμενο αντλεί την έννοια της ελευθερίας μέσα από τα καταγωγικά και αρχετυπικά στοιχεία του ή τελικά η εμπειρική συνθήκη της εξωτερικότητας του επιβάλλεται στον χώρο του φαντασιακού του ως ένα εξωτερικό πλαίσιο κανόνων; Το ερώτημα είναι από πού και από ποιον άραγε; Η ελευθερία είναι η πηγή της αυτοδυναμίας και μέσω αυτής απελευθερώνονται όλες οι εσωτερικές πολύτιμες δυνάμεις της ψυχής. «Ένα χρυσό κλειδί προσαρμόζεται σε όλες τις κλειδαριές. Αλλά και η αποφασιστικότητα και η αυτοδυναμία ανοίγουν τις πόρτες. Για αυτόν τον λόγο και οι αρετές αυτές δίνουν την λύση και μέσω αυτής της λύσης οι πόρτες ανοίγουν διάπλατα μπροστά στις ευγενέστερες δυνάμεις της ψυχής» θα πει με ενάργεια ο σοφός Δανός S.Kierkegaard. Η έννοια της ελευθερίας του ανθρώπου είναι ευρύτερη της έννοιας της ελεύθερης βούλησης. Η ελευθερία δε σταματά στην επιλογή του αγαθού ή του κακού. Εάν εξαντλούνταν στην επιλογή των δύο αυτών εννοιών, τότε τα όρια της θα ήταν πεπερασμένα, όπως πεπερασμένα θα ήταν και τα αίτια του αγαθού και του κακού. Παράλληλα, το αγαθό και το κακό δεν υφίστανται εκτός ελευθερίας, δεδομένου ότι αποκτούν υπόσταση και έχουν τη δυνατότητα να διαφοροποιηθούν μόνο στη βάση της ελευθερίας.

Συνεπώς, ο αυτοκαθορισμός της συμπεριφοράς, ως ενέργεια ελευθερίας, είναι κάτι αναπόδραστο στον άνθρωπο. Απέναντι, δηλαδή, στη συγκεκριμένη χρονική στιγμή της ζωής και στις περιστάσεις που προκύπτουν, ο ίδιος άνθρωπος χρειάζεται να καθορίσει τη συμπεριφορά του και δεν υπάρχει δυνατότητα να συμβεί κάτι άλλο. Το ερώτημα που έχει τεθεί στους αιώνες, για την ποιότητα της ελευθερίας και πώς αυτή εκφράζεται στα κοινωνικά πλαίσια, βρίσκεται, κατά τη γνώμη μου, στην ύπαρξη, επικαθορίζοντας με σαφήνεια τη σχέση ατομικού και συλλογικού, περατής εμπειρίας και απερατότητας. Ο άνθρωπος δεν μπορεί να παραιτηθεί από την ελευθερία του ως πηγή αυτοκαθορισμού.

Ο πολιτισμός κίνητρο ενότητας και αφύπνισης

Επομένως, είναι αναγκαίο, όσο ποτέ άλλοτε, να ανακαλύψει ο άνθρωπος την ελευθερία του μέσα από τον εαυτό του. Είτε σε ατομικό είτε σε συλλογικό επίπεδο, η ανατροφοδότηση της ελευθερίας του θα προέλθει από τη ρίζα της υπόστασής του. Χρειάζεται, λοιπόν, μια αναγεννητική απόπειρα πολιτιστικής υφής, παρότι τα δεδομένα είναι πολύπλοκα και πολυσύνθετα. Η εκ νέου ανακάλυψη της ελληνικότητας, μέσα από την πολιτιστική κληρονομιά, αποτελεί προτεραιότητα της δημιουργίας των συνεκτικών εκείνων προϋποθέσεων ενός συλλογικού οράματος και νέας μορφής αγωνιστικότητας και απελευθέρωσης της χώρας. Έχοντας πλήρη συνείδηση ότι λύσεις εύκολες δεν υπάρχουν στο υπαρξιακό δράμα μιας χώρας, που κινείται στην άβυσσο και οι πολίτες της αποπροσανατολισμένοι έχουν χάσει κάθε ελπίδα προσαρμοζόμενοι στη νέα κατάσταση, χρειάζεται να εσωτερικευθεί, ότι το πρόβλημα αυτής της χώρας δεν είναι οικονομικό, αλλά το πρωτεύων ζήτημα είναι αυτό της ανεξαρτησίας και της ελευθερίας της, κατανοώντας σε βάθος την έννοια της ελληνικότητας και τι σημαίνει αυτή σε ιστορικό, κοινωνικό, πολιτιστικό και πολιτικό επίπεδο ανά τους αιώνες. Κατά τη γνώμη μου, αυτό αποτελεί το ισχυρότερο κίνητρο ενότητας, αφύπνισης και ενεργοποίησης του λαού και η οποιαδήποτε απόπειρα αντίστασης χρειάζεται να εστιάσει σε αυτό. Και τούτο δεν μπορεί να γίνει από το υπάρχον πολιτικό και κομματικό σύστημα, ούτε συνολικότερα από τη χρεωκοπημένη κομματική λογική.

Ρητά πιστεύω ότι η διαρκής κάθοδος της χώρας μπορεί να ανασχεθεί μόνο μέσω μίας σοβαρής απόπειρας πολιτιστικής αναγέννησης, που θα υφάνει το νήμα της χαμένης ελληνικότητας.

Διακινδυνεύω μια πρόβλεψη: Τα επόμενα χρόνια η πνευματική και πολιτιστική ένδεια θα είναι η κύρια αιτία του αφανισμού της Ελλάδας.

Πηγή: https://www.e-dromos.gr/h-8elisi-gia-eley8eria-kai-h-anagki-gia-politistiki-anagennisi/

* Ο Τριαντάφυλλος Σερμέτης είναι εκπαιδευτικός, συγγραφέας και υπ. Δρ. Φιλοσοφίας