του Τριαντάφυλλου Σερμέτη
Είναι γνωστή η άποψη πολλών ότι τα τελευταία χρόνια υπάρχει πνευματική καχεξία στον τόπο, η οποία συνίσταται στην έλλειψη πνευματικών ταγών της κοινωνίας στο συλλογικό γίγνεσθαι. Ο πνευματικός άνθρωπος είναι εκείνος που παρεμβαίνει ενεργά στα πολιτικά, στα κοινωνικά, στα πολιτιστικά και ηθικά προβλήματα της κοινότητάς του, επιχειρώντας να διεισδύσει στην αλήθεια μέσω της γνώσης και να στοχαστεί ενεργητικά. Πνευματικοί άνθρωποι υπάρχουν και θα υπάρχουν στο μέλλον. Το πρόβλημα προκύπτει όταν η κοινωνία λοιδορεί την πνευματικότητα, λόγω της απάθειας στην οποία έχει περιπέσει· όταν τούτο αποτελέσει στάση ζωής, ο άνθρωπος μυείται στην αντίληψη ότι δεν μπορεί και δεν υπάρχει λόγος να ενεργεί για ο,τιδήποτε.
Μια τέτοια περίπτωση πνευματικού ανθρώπου υπήρξε ο Μητροπολίτης Σισανίου και Σιατίστης Παύλος. Με τις εμπεριστατωμένες απόψεις του και τον συγκροτημένο λόγο του αναδείκνυε τις δυνατότητες της πατρίδας μας, μέσα από την Ορθόδοξη παράδοση και τον δυναμικό χριστιανικό λόγο, ώστε να δοθεί λύση στο αδιέξοδο της χώρας. Επισήμανε την κατάπτωση που βίωνε ο τόπος σε πολιτικό, κοινωνικό, εκπαιδευτικό και πολιτιστικό επίπεδο. Αφύπνιζε τις νωθρές συνειδήσεις σε καίρια κοινωνικά και εθνικά ζητήματα. Λειτουργούσε με τρόπο συλλογικό, αλλά ταυτόχρονα διατηρούσε την προσωπική του αυτονομία. Στιγμάτιζε τη βία, το μίσος και εναντιωνόταν στο μαύρο και στο κακό. Είναι γνωστό ότι ήταν διακηρυγμένος εχθρός των κάθε είδους φασιστών και συχνά ερχόταν σε ευθεία σύγκρουση μαζί τους, δίχως φόβο, καθώς δεχόταν απειλές για τη ζωή του. Αντιτέθηκε στις κατεστημένες αντιλήψεις της ιεραρχίας για τα ζητήματα της ισότητας και της δικαιοσύνης. Επαναστατούσε και αγωνιζόταν ενάντια στην εμπάθεια και στον παντός είδους ρατσισμό. Συνέβαλε αποφασιστικά –με τον λόγο του και τις πράξεις του– στην προβολή της αξίας του «εμείς», αναδεικνύοντας στην κοινωνική συνείδηση τη σπουδαιότητα του συλλογικού συμφέροντος έναντι του ατομικού. Ζούσε για να προσφέρει στην κοινότητα συλλογικά, αδιαφορώντας για το Εγώ και το κλείσιμο στον εαυτό. Τάχθηκε ενάντια στην αδικία, στη διαφθορά και στη μισαλλοδοξία.
Με άλλους λόγους, ο Μητροπολίτης Σισανίου και Σιατίστης Παύλος ήταν ο ορισμός του πνευματικού ανθρώπου, καθώς οι ενέργειές του αυτές δεν ήταν ενταγμένες σε κατεστημένες αντιλήψεις –με την έννοια ότι δεν εξυπηρετούσε συμφέροντα είτε προσωπικά είτε κάποιας ομάδας (κομματικής, ταξικής ή άλλης)– διότι ο ίδιος δεν ήταν καταναλωτής ιδεών, αλλά, αντίθετα, δημιουργός ιδεών. Ο πνευματικός άνθρωπος ίπταται της εποχής του σε έναν χώρο άχρονο και έτσι γίνεται διαχρονικός. Ταυτόχρονα, επηρεάζει την εποχή του, καθώς με τον λόγο και τις πράξεις του αποτελεί το φωτεινό σημείο και δείχνει στην κοινότητα το μέλλον της. Αυτή είναι η έννοια του πνευματικού ταγού, που ο ίδιος ο Παύλος –με το έργο του και τις πράξεις του– μεταλαμπαδεύει ως διαθήκη στις επόμενες γενιές.