Υπάρχει δυνατότητα αναστροφής της καταστροφής;
Του Τριαντάφυλλου Σερμέτη
Μέσα στο πολιτιστικό πλαίσιο του Διαφωτισμού εντάσσεται η διάγνωση του Nietzsche τον 19ο αιώνα ότι ο Θεός είναι νεκρός, με άλλους λόγους ότι ο άνθρωπος σκότωσε τον Θεό. Αν τον 19ο αιώνα ο άνθρωπος σκότωσε τον Θεό, τον 20ο και στις απαρχές του 21ου αιώνα ο άνθρωπος σκοτώνει τον Άνθρωπο, σκοτώνει τον ίδιο του τον εαυτό. Η αξιωματική αυτή αρχή μας οδηγεί στο συμπέρασμα ότι το πολιτιστικό παράδειγμα, δηλαδή οι αρχές του Διαφωτισμού που επικράτησαν τους τελευταίους τρεις αιώνες στον δυτικό κόσμο, είναι φανερό πως πνέουν τα λοίσθια και φανερώνουν το καρτεσιανό αδιέξοδο του ορθολογισμού. Η εσωτερική αυτοαναφορικότητα των ατομικών δικαιωμάτων θρυμματίζεται στον πλουραλισμό και τη σχετικότητα των λόγων, ριγμένων μέσα σε μια μεγάλη μαύρη χοάνη, δηλαδή τον μηδενισμό. Ο μηδενισμός δεν είναι τίποτε άλλο παρά η αίσθηση ότι απαξιώνονται όλες οι αξίες, ότι δεν υπάρχει νόημα για ο,τιδήποτε και τίθεται στον άνθρωπο το ερώτημα για ποιο λόγο να ζει κανείς. Ο άνθρωπος ζει κατά κάποιο τρόπο α-νόητα, δίχως δηλαδή κάποιο συγκεκριμένο στόχο. Θα ισχυριζόμουν ότι ο άνθρωπος συμπεριφέρεται σαν ένα μωρό που περιφέρεται δίχως να γνωρίζει που θέλει να πάει. Τούτο διαφαίνεται από το εξωφρενικό γεγονός ότι ο άνθρωπος δεν ενεργεί στο να αποτρέψει τη μοίρα του, τη μοίρα της αυτοκαταστροφής του. Στην ιδιωτική του ζωή, αν απειλούνταν σοβαρά η ζωή του, είναι βέβαιο πως θα αντιδρούσε με το ένστικτο της επιβίωσης. Στη δημόσια συλλογική ζωή όμως η αντίδραση είναι ανύπαρκτη, αφήνοντας άλλους να οδηγούν την ανθρωπότητα στην καταστροφή. Είναι δυνατόν το ισχυρότερο ένστικτο, εκείνο της επιβίωσης, να έχει πάψει να κινητοποιεί τον άνθρωπο; Θα μπορούσε να ισχυριστεί κανείς ότι μια αιτία τούτης της αδράνειας είναι ότι οι πολιτικοί ηγέτες γνωρίζουν τα προβλήματα και μέσα από συνεχείς συσκέψεις και ατελείωτες συζητήσεις κάνουν ενέργειες ώστε να λυθούν τα προβλήματα. Στην πραγματικότητα, όμως, δεν κάνουν απολύτως τίποτα και όλοι μαζί εξουσιαστές και εξουσιαζόμενοι υπνοβατούν, αδυνατώντας να αποτρέψουν την καταστροφή του ανθρώπινου είδους. Μια άλλη αιτία, κατά τη γνώμη μου, αποτελεί το πολιτιστικό πλαίσιο του Διαφωτισμού που ανύψωσε τον τύπο του ανθρώπου σε άτομο, εγωιστικό, άπληστο και ιδιοτελές. Επομένως, γιατί ένας οποιοσδήποτε πολιτικός ηγέτης να μην ενδιαφερθεί πρώτιστα για το ατομικό του συμφέρον και όχι για την κοινωνική ευημερία; Εφόσον ο ατομικισμός αποτελεί τη βάση του πολιτιστικού παραδείγματος και όλη η κοινωνία δρα κατά αυτόν τον τρόπο, γιατί ο πολιτικός να δράσει έξω από αυτό το πλαίσιο;
Η απληστία της επιθυμίας των υλικών αγαθών οδηγεί στην υποταγή και στη νάρκωση, αδυνατώντας να δει κάποιος πέρα από τον εαυτό του. Κλεισμένος κάποιος στον εαυτό του ενδιαφέρεται για το πως θα δουλέψει περισσότερες ώρες για να εξασφαλίσει χρήματα προκειμένου να καταναλώσει, γιατί με αυτόν τρόπο τίθεται ο εαυτός του στα πράγματα, αδιαφορώντας για εκείνο που διαφεύγει πέρα από το μικρό ατομικό πεδίο δράσης του. Το ένστικτο της επιβίωσης έχει τόσο πολύ αδρανοποιηθεί, καθώς δεν κάνει δραστικές αλλαγές στη ζωή του, προτιμά να καταστραφεί ή να ελπίζει σε έναν από μηχανής θεό, παρά να θυσιάσει τον τρόπο ζωής που έχει.
Εκτός από τις παραπάνω ερμηνείες για την παθητικότητα του ανθρώπου, η ισχυρότερη, κατά τη γνώμη μου, αίτια είναι η αίσθηση της μη εναλλακτικής στο πλαίσιο του πολιτικού συστήματος. Στην ιστορία της φιλοσοφίας και της πολιτικής γράφεται και λέγεται συχνότατα για τις ιδέες και κατά συνέπεια για τις ιδεολογίες που σηματοδοτούν και καθορίζουν αποφασιστικά τις ζωές των ανθρώπων. Οι ιδέες, κατά τη γνώμη μου, ενέχουν ένα σημαντικό πρόβλημα. Το πρόβλημα υφίσταται διότι οι ιδέες και οι ιδεολογίες αποτελούν πάντα ένα μέρος ενός καθολικού νοήματος. Αν υποθέσουμε ότι κάποιος αντιλαμβάνεται το καθολικό νόημα, είναι βέβαιο ότι αντιλαμβάνεται την πληρότητα μιας αλήθειας. Επομένως, αφού οι ιδέες αποτελούν μέρος του καθολικού νοήματος, εμπεριέχουν μέρος της αλήθειας. Είναι γνωστό ότι η μισή αλήθεια ή ένα μέρος της αλήθειας τις περισσότερες φορές αποτελούν ένα ολόκληρο ψέμα. Στο πολιτικό σύστημα, λοιπόν, οι ιδεολογίες, αποτελώντας τη βάση των κομματικών σχηματισμών, εξορισμού έχουν μια αλήθεια, αλλά δεν εμπεριέχουν όλη την αλήθεια. Τούτο το πρόβλημα φαίνεται αξεπέραστο. Κατά συνέπεια, θα πρέπει να ανακαλύψουμε διαφορετικό τρόπο ανάγνωσης της αλήθειας· ο τρόπος αυτός συνίσταται στο να εξυψωθούμε πνευματικά για να εγγίσουμε το καθολικό νόημα. Πάντως, οπωσδήποτε όχι μόνο με τον ακραίο ορθολογισμό που μέχρι σήμερα ασκείται η πολιτική και όπως έχει διαμορφωθεί από τον διαφωτισμό και έπειτα. Αν, λοιπόν, συμφωνήσουμε ότι βρισκόμαστε πλέον στο τέλος της περιόδου του διαφωτισμού, θα πρέπει κατά συνέπεια να σταματήσουμε να συζητάμε και με τους πολιτικούς όρους που διαμορφώθηκαν στην περίοδο αυτών των αιώνων. Το πολιτικό σύστημα διακυβέρνησης βρίσκεται πλέον στα όριά του. Ας πάρουμε για παράδειγμα τους πολιτικούς όρους των εννοιών «Αριστερά» και «Δεξιά». Θα πρέπει να σταματήσουμε να αναφέρουμε αυτούς τους όρους. Κατά τη γνώμη μου, οι όροι αυτοί είναι πλέον λανθασμένοι και δεν περιγράφουν κάποιο περιεχόμενο ουσίας. Γίνεται ακόμα πιο φανερό αυτό σήμερα σε όλους μας, καθώς ο λαός πια συγχέει τόσο πολύ πια τι είναι αριστερό και δεξιό που δεν μπορεί εύκολα να διακρίνει κανείς την πραγματικότητα. Μέσα σε αυτό το θολό πολιτικό τοπίο εισχωρούν διάφοροι πολιτικάντηδες δημαγωγοί και εύκολα παραπλανούν τον λαό. Έτσι και αλλιώς οι όροι αυτοί ορίστηκαν μετά την Γαλλική Επανάσταση κατά τις πρώτες συνεδριάσεις της Γαλλικής Εθνοσυνέλευσης σύμφωνα με τον τρόπο που κάθισαν οι εκλεγμένοι αντιπρόσωποι στα έδρανα. Σήμερα θα πρέπει να αρχίσουμε να συζητάμε για τους όρους του Ανθρώπινου και του Αντι-ανθρώπινου και αυτοί οι όροι να αποτελέσουν τους οδοδείκτες του μέλλοντος. Αυτές οι δύο έννοιες θα αντιμάχονται μεταξύ τους και θα αποτελέσουν το πεδίο των μελοντικών πολιτικών αντιπαραθέσεων. Ποιο, όμως, είναι το περιεχόμενο που χαρακτηρίζει τον έναν όρο και ποιο τον άλλον; Αν συμφωνήσουμε ότι η ανθρωπιά χαρακτηρίζει εκείνον που επιθυμεί το καλό, τη δικαιοσύνη, το δίκαιο, εκείνον που θέλει την ειρήνη, την επιθυμία του ανθρώπου να εξυψώνεται πνευματικά, να επιθυμεί να βοηθά τους συνανθρώπους του και τέλος να έχει ενσυναίσθηση, τα στοιχεία αυτά αποτελούν πρώτιστα ανθρωπολογικά πολιτιστικά χαρακτηριστικά και κατά συνέπεια και πολιτικά. Πιστεύω ότι δεν υπάρχει κάποιος που να μην συμφωνήσει με τα παραπάνω, ότι δηλαδή όλα τούτα δεν θα συνιστούσαν αυτό που ονομάζεται Ανθρώπινο. Το Αντι-ανθρώπινο τι είναι; Ακριβώς, βέβαια, οι αντίθετοι χαρακτηρισμοί. Το Ανθρώπινο χαρακτηρίζεται αναγκαστικά από τον ορθό λόγο και το συναίσθημα και το αντιανθρώπινο χαρακτηρίζεται μόνο από τον ακραίο ορθολογισμό. Διότι ο κυνικός ορθολογισμός, που επικρατεί μέχρι στιγμής στο πεδίο της πολιτικής, οδηγεί σε αυτόν τον παραλογισμό του Αντι-ανθρώπινου που όλοι τον αντιλαμβανόμαστε αλλά δεν τον κατανοούμε πολλές φορές. Ήρθε η στιγμή οι επόμενες πολιτικές μάχες να δίνονται, κατά τη γνώμη μου, στο πεδίο πλέον του Ανθρώπινου και του Αντι-ανθρώπινου και όχι του αριστερού και του δεξιού, διότι ο πολιτικός κυνισμός ορθολογιστικού τύπου ευδοκιμεί κυριαρχικά και στους δύο αυτούς ιδεολογικούς χώρους και για αυτό δεν μπόρεσαν να λύσουν τα προβλήματα του ανθρώπου. Διότι γεννήθηκαν στο διαφωτιστικό πλαίσιο της αποκλειστικά υλιστικής ανάγκης. Η υλιστική θεώρηση οδηγεί αναγκαστικά στην επιθυμία της εξουσιαστικής κυριαρχίας και αυτή είναι η πιο σοβαρή αιτία της αποτυχίας και του αδιεξόδου που επήλθε και στην κομμουνιστική ιδεολογία. Αναγκαστικά οδηγήθηκε στην κυριαρχική διάθεση, λόγω της υλιστικής αντίληψης, και με αυτόν τον τρόπο εκτροχιάστηκε εύκολα.
Στη συνέχεια του επόμενου άρθρου θα αποπειραθώ να αναλύσω τους δύο τρόπους ύπαρξης καθώς η ανάλυσή τους είναι καθοριστικής σημασίας για το μέλλον της χώρας και της ανθρωπότητας.
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------